Computer en software voor de radioamateur

Welke computer heb je als radioamateur nodig ?

De laatste jaren is een computer onmisbaar geworden in een radioshack. Via de computer en een internet-aansluiting kan je immers allerlei nuttige informatie downloaden, callsigns opzoeken enz…

Veel bijzondere eisen worden aan die computer normaal niet gesteld; je kan kiezen voor een Windows of een Mac, en er zijn ook heel wat amateurs die zweren bij één van de Linuxdistributies. Voor elk van deze operating systems bestaat een ruime waaier van amateursoftware - het volstaat even te googlen. Wie vooral interesse heeft voor Linuxsoftware vindt een recent overzicht in CQ-DL van mei 2014.
Aan de grafische kaart worden geen bijzondere eisen gesteld. Een computer die buiten USB-poorten nog over een seriële poort beschikt, biedt in sommige gevallen wat meer flexibiliteit voor het aansluiten van wat oudere randapparatuur.
Uiteraard heb je ook toegang tot internet nodig via een ( draadloos) netwerkkaartje. Als je je wil toeleggen op digitale modes is een goede geluidskaart noodzakelijk. Kies bij voorkeur een veel verkocht type omdat je daar gemakkelijk info over vindt op het internet.
Kijk eens na of je computer ( of zijn voeding ) niet te veel storing veroorzaakt. Probeer een laptop bijv. eens op zijn accu, dus zonder de netvoeding aan te sluiten: soms maakt dat een groot verschil. Ook computerschermen zijn een bekende bron van QRM in de shack. Met enkele ferrietringen op de kabels en degelijke aardingen kan je in sommige gevallen al een stuk van het probleem oplossen.

Met een zgn. “CAT-interface” - vaak niet meer dan een kabeltje met een klein schakelingetje aan - kan je ook je transceiver besturen via je PC en allerlei gegevens ( frequentie, mode ) automatisch uitlezen, bijv. in een contest. Dat is superhandig omdat het tijd bespaart en vergissingen ( = strafpunten ) in het log voorkomt. Als je je zo'n ding aanschaft moet je er wel op letten dat, als er een "Prolific" USB naar serieel chip in zit, die compatibel is met je Windows-versie: oudere CAT-kabels krijg je niet aan de praat onder Windows 10.

Software voor radioamateurs

Je kan zeer goede freeware downloaden of een betalende software aanschaffen. Hieronder maken we een onderscheid tussen programma's die bedoeld zijn om je logboek bij te houden, contestprogramma's en andere amateursoftware. Die categorieën zijn een beetje arbitrair gekozen omdat de meeste programma's een ruime waaier van mogelijkheden bieden. We gaan ook niet in op geavanceerde programma's bijv. voor de simulatie van antennes en veldsterkten, voor het ontwerpen van schakelingen en printplaten enz... We behandelen bekende programma's voor Windows-PC's, maar er bestaat analoge software voor andere operating systems en ook voor smartphones en tablets zijn er heel wat amateurapplicaties te vinden.

DX-cluster software

Via de DX-cluster geven radioamateurs aan elkaar de frequentie door van bijzondere stations. Van zodra er een DX-station wordt "gespot" worden de gegevens ( frequentie, roepnaam... ) via internet doorgegeven aan tientallen "DX-Clusters".
De meeste amateurs houden die cluster dan ook goed in de gaten: niet alleen om te weten of er een bijzonder station te werken is, maar ook omdat die "spots" een goed idee geven van de banden die op dat moment open zijn en in welke richting.
In veel logging- en contestsoftware is een DX-clustervenster opgenomen, maar er bestaat ook software die daar speciaal voor gemaakt is. De DX-cluster client van VE7CC is specifiek daarvoor bedoeld en biedt zeer uitgebreide configuratiemogelijkheden. Je kan het programma gratis downloaden van zijn website.

Logging software

De keuze van een programma om je logboek te houden hangt voor een deel af van je interesses in bepaalde aspecten van de hobby. Als je op bepaalde diploma's of certificaten wil "jagen", is het handig als de software dat ondersteunt en bijv. aangeeft of je een bepaald IOTA-eiland al gewerkt hebt of niet. Een goede zoekfunctie is ook belangrijk, niet enkel om na te gaan of je in aanmerking komt voor bijv. een bepaald diploma, maar vooral om vlot je ontvangen QSL-kaarten te kunnen registreren.
Veel loggingsoftware beschikt ook over een CAT-functie waarmee je automatisch frequentie, mode enz... kan ophalen uit de transceiver: dat is niet enkel comfortabel, het voorkomt ook heel wat vergissingen.
Voorts is het noodzakelijk dat je gemakkelijk gegevens uit andere programma's ( bijv. je contestprogramma ) kan importeren via gestandaardiseerde formaten zoals ADIF. Van de website van SP7DQR kan je diverse tools downloaden om logdata te bewerken of te converteren naar andere formaten.
Meer en meer amateurstations slaan hun gegevens op "in the cloud" zodat iedereen on-line dat log kan raadplegen; kijk eens na of het programma daarin voorziet als je dat belangrijk vindt. Als je bijvoorbeeld E-qsl, LoTW of Clublog gebruikt, kan het handig zijn als je software daarop voorzien is. Met een aantal programma's kan je automatisch externe data ( bijv. namen, postadressen ) ophalen van een callbook op CD-Rom of een website.
Bekijk tenslotte eens wat de grafische mogelijkheden van het programma voorstellen. Kan je gemakkelijk etiketten afdrukken op een voor jou verkrijgbaar formaat ? Of misschien wil je er complete, ingevulde QSL-kaarten mee printen ?

Swisslog is een bekend en zeer geavanceerd Zwitsers logboekprogramma dat sinds kort gratis te downloaden is. Het is gebouwd rond een Access-database en biedt eindeloze mogelijkheden om de gegevens van je verbindingen te sorteren, bij te werken, je scores voor bepaalde diploma's bij te houden, QSL-kaarten printen en te verwerken enz. Al deze uitgebreide mogelijkheden hebben wel tot gevolg dat het niet zo eenvoudig te gebruiken is en dat je aardig wat tijd moet investeren om Swisslog aan te passen aan je persoonlijke wensen en behoeften. Het programma is zo goed dat er tot voor kort een aanzienlijke vergoeding voor werd gevraagd, maar nu is het dus freeware. Het presenteert ook grafisch mooi.
Vergelijkbare gratis programma's zijn Logger32 van K4CY dat zéér uitgebreide mogelijkheden biedt; met de Logprint add-on kan je diverse etiketten voor je QSL-kaarten ontwerpen. Winlog van G0GUZ is een vergelijkbaar programma van Britse origine.

Daarbuiten bestaat er nog minstens een tiental andere al dan niet betalende programma's, sommige meer gericht op HF en andere op VHF/UHF. PZTlog is een van de meer eenvoudige gratis logboekpakketten, ontwikkeld door M0PZT. Het heeft een aantal leuke mogelijkheden, zoals een voice- en cw-keyer en je kan ook bijv. KML-bestandjes rechtstreeks in Google Maps zichtbaar maken. Een vergelijkbaar programma dat de laatste tijd populair is, is Log4om. Voorts is er nog XMlog: dit is van Amerikaanse oorsprong, maar dat is geen fundamenteel probleem. Zeker voor de beginner heeft het heel wat interessante mogelijkheden: je kan er bijv. je eigen QSL-kaart in ontwerpen en printen, en je kan er ook een CAT-interface aanhangen. In feite krijg je hiermee ook de belangrijkste mogelijkheden van het N1MM-contestprogramma ( vensters voor cluster, bandmap enz... ). De zoekfunctie om bepaalde QSO's terug te vinden is niet het meest gebruiksvriendelijk en het haalt ook geen prijzen voor grafische presentatie, maar voor de rest is het een voortreffelijk en eenvoudig programma dat ook de verschillende contestlog-formaten kan in- en exporteren.
Een analoog open source project is het Italiaanse BBlogger dat ook door heel wat amateurs wordt gebruikt.

Wie enkel iets zoekt voor het ontwerp en beheer van zijn QSL-kaarten, kan wellicht zijn voordeel doen met BV vs 7 van DF3CB. Dat sober ogende programma is vooral bedoeld om van een groot logbestand etiketten af te drukken op allerlei formaten, bijv. na afloop van een DX-peditie. Een andere oplossing is HamQSLer van VA3HJ. Dit programma maakt het mogelijk om je eigen QSL-kaart volledig te ontwerpen en af te drukken, wat handig kan zijn voor kleine reeksen. Het programma is wel niet erg intuïtief...

Contest software

Het belangrijkste verschil tussen contest- en loggingsoftware is dat contestsoftware in real-time je contestscores bijhoudt in functie van het reglement van een specifieke contest. Dat betekent dus dat 'alle' scoreregels van 'alle' courante wedstrijden in het programma opgenomen zijn. Je kan bijv. meteen zien of een station een "multiplier" is of niet, en zo proberen je wedstrijdscore te optimaliseren. Een goede software "voorspelt" voor sommige contests de exchange op basis van bekende informatie, bijv. in de CQWW-contest vult hij bij het loggen van een EA3-call onmiddellijk "14" als default CQ-zone in. Het programma weet immers dat EA3 een prefix van een Spaans station is en dat alle Spaanse stations in die zone liggen.
Het lijkt mij quasi onmogelijk om nog competitief deel te nemen aan een van de grotere contests zonder een dergelijk programma...
Een goed programma moet in elk geval een output-bestand kunnen genereren in Cabrillo en voor VHF-contests tegenwoordig ook best in EDI-formaat want die formaten verwachten de contest-organisatoren. Als je je contest-QSO's ook wil uploaden naar LOTW, EQSL of Clublog moet je ook kunnen exporteren naar het "ADIF"-formaat - wat niet met alle programma's even eenvoudig is.
Voorts biedt geavanceerde contestsoftware ook ondersteuning voor een aantal specifieke contestbehoeften, bijv. voice keying via de soundcard, CW-macro's en Winkey-ondersteuning, rotor-aansturing enz...

De Amerikaanse contestsoftware N1MM Logger + is vandaag zowat het meest gebruikte programma - wellicht ook omdat het freeware is. In combinatie met een CAT-interface en een internet- of packetradio-aansluiting op de DX-cluster, verwerkt het programma alle spots tot een bandmap. Je hoeft dan maar een gespot station aan te klikken en je kan het meteen werken ( in theorie toch ! ). Het programma houdt intussen je log en je score bij volgens het reglement van de contest. Ook alle functies voor bijv. de aansturing van de antennerotor, voice en CW-keying enz... zijn goed uitgewerkt.
Het belangrijkste nadeel van N1MM is dat het zo veel mogelijkheden biedt dat het wel wat tijd vergt om het programma juist te configureren en om er mee te leren werken. Als je het wil gebruiken om deel te nemen aan een contest, begin je daar best tijdig aan en test je het vooraf grondig uit.
In dit filmpje laat Alex, UX5UU, zien hoe hij in de CQ WW CW-wedstrijd morseverbindingen maakt met N1MM+. Let er op hoe de software bijv. automatisch de antennerichting en de afstand aangeeft als de roepnaam van het tegenstation ingetikt is. In de andere vensters worden meteen ook diverse andere gegevens getoond: is dit station een multiplier ? Heb ik het al gewerkt ? Verbetert mijn score ? ...

Wintest van F5MZN is een veel gebruikte, betalende software.

Voorts zijn er nog enkele andere contestprogramma's die in sommige specifieke gevallen handig kunnen zijn. Op de website van de UBA kan je WinONcontest gratis downloaden. Dat is een Windowstoepassing die door ON4AVJ speciaal werd geschreven voor VHF-UHF contests. Het is een programma dat zonder veel toeters en bellen precies doet waarvoor het bedoeld is en dat je heel snel installeert en gebruikt.

Wie vaak met digimodes werkt, zal het gratis RCKlog van DL4RCK op prijs stellen: het is speciaal geoptimaliseerd voor contesten in digimodes, maar je kan het ook voor diverse andere modes inzetten.

Als je iets zoekt voor een tragere PC of een netbook, is één van de varianten van SD van EI5DI wellicht interessant. Het ziet er uit als een oud DOS-programma, maar het is eenvoudig, vrij performant en je hebt er geen muis bij nodig: ideaal geschikt voor bijv. een of andere activatie buitenhuis. In principe is het betalend, maar naar verluidt kan je wel oudere versies vinden die je gratis kan gebruiken.


Software voor digimodes

RTTY of Radio Tele Type is nog steeds populair, maar ratelende mechanische telexen komen er al lang niet meer aan te pas: de geluidskaart van de computer genereert en decodeert de signalen. In dit domein bestaan er diverse moderne digitale communicatiemodes en programma's. PSK31 is één van de meest bekende, maar er zijn er nog veel meer. Sommige van die programma's verwerken maar één of enkele modes, andere decoderen en coderen er zeer veel of bijna allemaal. We beperken ons hier tot de meest bekende.
MultiPSK is een freeware programma geschreven door de Franse zendamateur F6CTE. Je kan er een bijzonder groot aantal signalen met (de)coderen, ook een aantal modes die weinig of niet door radioamateurs worden gebruikt. Het vergt wel wat tijd om er je weg in te vinden en het scherm is grafisch erg druk met een massa knoppen.
Een ander goed en gemakkelijk te installeren multimode-programma is FLDigi van W1HKJ dat op zowat alle operating systems draait en dat je goed samen met de contest-software van N1MM kan gebruiken.
Ook MIXW is een goede, maar betalende software die een heel aantal digitale modes aankan.

Sinds een aantal maanden is FT-8 een zeer populaire digimode geworden; je kan er quasi automatisch verbindingen mee maken.
Voor een uitgebreid en regelmatig bijgewerkt overzicht van "alle" software voor digitale modes voor radioamateurs surf je best eens naar de site van RV3APM of DL9OJ.

Morse leren met de computer

Om CW te leren gaat mijn voorkeur naar HQX, een programma ontwikkeld door de Zwitserse telegrafieclub. Het ondersteunt onder meer de "Koch"-methode, een systeem waarmee je volgens sommigen de code gemakkelijker onder de knie kan krijgen. Bovendien kan je er een paddle op aansluiten om correct te leren seinen.
Een ander initiatief om de Morsecode te trainen is dat van DJ1YFK die recent een website ontwikkelde waarop je online CW kan oefenen: LCWO. Er bestaan ook diverse apps om de code mee te leren. Voor Android is "Morse Trainer" van Wolphi één van de betere, maar hij kost wel enkele Euro. Zet die op je smartphone en je kan oefenen tijdens dode momenten in de trein of de file.

Met de app "Mumble" kan je nu ook via het internet CW ( "ICW" ) oefenen met anderen die je niet via de "ether" kan bereiken. Voor veel beginnende telegrafisten is het immers minder stresserend om tegenover andere debutanten fouten te maken dan tegenover geoefende operatoren. Meer uitleg daarover kan je nalezen in Funkamateur van maart 2018.

Om in CW aan een contest mee te doen moet je een fors tempo kunnen volgen, maar de "exchanges" zijn meestal beperkt tot roepnaam, RST, en volgnummer ( de zgn. "serial"). Om dat te oefenen zijn er twee freeware programma's bekend. Een bekend Duits programma van DL4MM is RufzXp. Voor veel CW-contesters is dat dé referentie, maar sommigen worden er stiknerveus van - zelf verkies ik Morserunner van VE3NEA dat je gratis van zijn site kan downloaden. Het programma simuleert perfect een echte CW-contest, inclusief ruis en QRM, slechte operatoren die fouten seinen enz... Met een truukje kan je het ook onder Windows 8.1 nog aan de praat krijgen. Op dezelfde site kan je ook diverse andere, zeer interessante programma's downloaden, waarvan de meeste betalend. CW-Skimmer bijvoorbeeld, is een van de betere programma's om CW-signalen te decoderen.

Propagatie-software

De voortplanting van radiosignalen hangt sterk af van de toestand van de ionosfeer, die op haar beurt afhangt van verschillende parameters. VOACAP, oorspronkelijk ontwikkeld door "The Voice of America", is een van de beste professionele softwares die het mogelijk maken de "condities" te voorspellen. Hamcap is een eenvoudig userinterface, ook geschreven door VE3NEA, waarmee je gemakkelijk VOACAP kan gebruiken zonder al te veel complicaties. Lees wel de tutorials onderaan zijn webpagina voor de installatie en het gebruik.

Apps voor radio-amateurs

Er bestaan tientallen apps voor diverse toepassingen, en we hebben ze niet allemaal uitgeprobeerd... Sommige zijn specifiek bedoeld om een bepaald merk of type van toestel te ondersteunen, bijv. via een CAT-interface; daar gaan we hier niet op in. Enkele van algemeen belang die ons de moeite waard lijken zijn de volgende:

Andere software

Ham Radio Deluxe is een complete suite met een CAT-scherm, een logboek, een digimode-plug-in enz... maar er zijn er nog heel wat andere. Voorts is HRD grafisch zeer mooi uitgewerkt. Een van de nieuwste aanwinsten is de DM780-plugin voor HRD. Daarmee kan je op een wereldkaart alle 'aangesloten' stations zien die jouw PSK31-signalen ontvangen. Je krijgt dus in real-time een overzicht van de propagatie van je eigen signaal ! Erg spectaculair, maar hiervoor moet je wel een goede PC met een snelle grafische kaart en internetverbinding hebben.
Oorspronkelijk was HRD freeware maar sinds kort is het overgenomen van de oorspronkelijke ontwikkelaar. De huidige versie is nog enkel als een commercieel product tegen betaling te downloaden.

Een ander leuk programma is Orbitron, een freeware waarmee je een hele reeks amateur en commerciële satellieten kan volgen. Voor wie interesse heeft in satellietcommunicatie is dit een interessante gadget. Je kan het op deze site downloaden.

Overzichtssites voor radioamateursoftware

Hier vind je enkele links naar portalen waar je een overzicht krijgt van diverse radioamateursoftware: